Bàn chân bẹt là một vấn đề cơ xương khớp phổ biến nhưng thường bị đánh giá thấp về mức độ ảnh hưởng. Hiểu rõ nguyên nhân, phân loại và tác động của bàn chân bẹt sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe vận động, đặc biệt cho trẻ có nhu cầu đặc biệt
1. Bàn chân bẹt là gì? Khái niệm cần biết
Bàn chân bẹt (tên khoa học: pes planus) là tình trạng đặc trưng bởi sự sụp đổ hoặc không hình thành đầy đủ của vòm dọc bàn chân – phần cong nhẹ mà bạn có thể thấy ở lòng bàn chân khi đứng bình thường. Ở người có vòm chân khỏe mạnh, phần này giúp hấp thụ lực và phân tán chấn động hiệu quả mỗi khi chúng ta đi lại, chạy nhảy hoặc vận động.
Khi mắc dạng tật này, lòng bàn chân gần như tiếp xúc hoàn toàn với mặt đất, khiến chức năng đệm và phân tán lực bị suy giảm. Điều này dẫn đến hiện tượng áp lực dồn lên các khớp khác như mắt cá, đầu gối, hông, thậm chí cột sống. Dần dần, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng như:
- Đau nhức lòng bàn chân, gót chân
- Mỏi chân khi đứng lâu hoặc đi bộ xa
- Đau đầu gối, hông hoặc lưng dưới do lệch tư thế
Tình trạng này có thể ảnh hưởng tới bất kỳ ai nhưng đặc biệt phổ biến ở trẻ em, vận động viên hoặc người có công việc đòi hỏi đứng nhiều giờ mỗi ngày.
2. Phân loại bàn chân bẹt: Hiểu để xử lý đúng
Việc phân loại sẽ giúp xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh, từ đó định hướng phương pháp xử lý hiệu quả. Hiện nay, vấn đề này thường được phân loại dựa trên hai tiêu chí chính: nguyên nhân và đặc điểm vòm chân.
a) Phân loại theo nguyên nhân
- Bàn chân bẹt cơ năng (chức năng):
Loại này xảy ra do yếu cơ hoặc dây chằng lỏng lẻo. Nó thường gặp ở trẻ nhỏ trong quá trình phát triển và có khả năng cải thiện theo thời gian hoặc thông qua các bài tập chỉnh hình, vật lý trị liệu. - Bàn chân bẹt cấu trúc:
Xuất hiện do dị tật xương hoặc bất thường cấu trúc giải phẫu từ khi sinh ra hoặc do chấn thương sau này. Trái với bàn chân bẹt cơ năng, loại này không tự hồi phục và có thể cần điều trị y tế chuyên sâu, thậm chí phẫu thuật trong trường hợp nặng.
b) Phân loại theo độ cứng của vòm chân
- Bàn chân bẹt mềm (flexible flatfoot):
Vòm chân bị sụp khi đứng nhưng vẫn xuất hiện lại khi không chịu lực (ví dụ khi ngồi hoặc kiễng chân). Đây là dạng phổ biến nhất và thường ít nguy hiểm hơn. - Bàn chân bẹt cứng (rigid flatfoot):
Vòm chân không hiện diện ngay cả khi không chịu lực. Người mắc loại này thường cảm thấy đau và vận động kém linh hoạt hơn. Dạng này cần được thăm khám chuyên sâu để đánh giá nguy cơ biến chứng. - Phân biệt bàn chân bẹt sinh lý và bệnh lý
3. Phân biệt bàn chân bẹt sinh lý và bệnh lý
Một câu hỏi thường gặp là: vấn đề này ở trẻ nhỏ có cần lo lắng không? Thực tế, cần phân biệt giữa bàn chân bẹt sinh lý và bệnh lý để tránh hoang mang không cần thiết.
- Bàn chân bẹt sinh lý:
Trẻ dưới 2 tuổi: Hầu hết có bàn chân do lớp mỡ ở lòng bàn chân và dây chằng chưa phát triển.
Trẻ 3–6 tuổi: Vòm chân bắt đầu hình thành. Nếu sau 6 tuổi vẫn bẹt, cần đánh giá thêm.
- Bàn chân bẹt bệnh lý:
Nếu vấn đề này kéo dài qua tuổi trưởng thành, hoặc gây ra các triệu chứng như đau, mỏi, dáng đi bất thường, biến dạng bàn chân thì đây là dạng bệnh lý. Khi đó, việc thăm khám sớm với bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình là cần thiết để tránh biến chứng lâu dài.
4. Bàn chân bẹt ảnh hưởng như thế nào đến vận động?
Dù vấn đề này không được xếp vào nhóm “rối loạn vận động” theo định nghĩa thần kinh học, nhưng nó lại có ảnh hưởng đáng kể đến chức năng vận động hàng ngày. Những ảnh hưởng thường gặp bao gồm:
- Dễ mỏi và đau khi vận động:
Người bị vấn đề này dễ cảm thấy mỏi chân khi đi bộ, chạy nhảy hoặc đứng lâu do lực không được phân bổ đều. - Sai lệch tư thế:
Có thể khiến: Valgus gối (đầu gối khuỷu vào trong) do xương chày xoay. Đau cơ bắp chân, viêm cân gan chân do quá tải. Ảnh hưởng đến cột sống nếu nặng và kéo dài, nhưng không phải ai cũng bị. - Khó khăn trong một số hoạt động thể thao:
Các môn thể thao đòi hỏi nhiều chuyển động như bóng đá, cầu lông hay nhảy múa có thể trở nên khó khăn và dễ gây chấn thương hơn. - Ảnh hưởng đến dáng đi và sự tự tin:
Với trẻ em, việc này không chỉ ảnh hưởng đến vận động mà còn khiến phụ huynh lo lắng về dáng đi, thậm chí gây tự ti cho trẻ nếu không được can thiệp kịp thời.
Chính vì vậy, dù không phải là một rối loạn vận động điển hình, bàn chân bẹt hoàn toàn có thể ảnh hưởng gián tiếp đến chất lượng sống và sức khỏe lâu dài.
5. Kết luận
Bàn chân bẹt là một tình trạng thường gặp nhưng không nên xem nhẹ. Việc hiểu rõ nguyên nhân, phân loại và nhận diện sớm những dấu hiệu của bệnh lý sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc phòng ngừa và điều trị. Nếu bạn hoặc con bạn có biểu hiện nghi ngờ, đừng ngần ngại đến thăm khám tại các cơ sở y tế chuyên sâu để được tư vấn cụ thể. Chăm sóc đúng cách sẽ giúp hạn chế những tác động tiêu cực mà bệnh có thể gây ra, bảo vệ đôi chân khỏe mạnh và dáng đi tự tin suốt đời.
