Các vấn đề về cấu trúc bàn chân ở trẻ em, đặc biệt là sự sụp đổ vòm chân (bàn chân bẹt), đang ngày càng được phụ huynh quan tâm do ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động và phát triển thể chất. Bài viết này giúp bạn hiểu rõ hơn những nguyên nhân phổ biến cũng như cơ chế khiến trẻ, đặc biệt là trẻ có nhu cầu đặc biệt, dễ gặp tình trạng này.
Nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị sụp vòm chân
Ở giai đoạn đầu đời, hệ vận động của trẻ vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, và vòm chân là một trong những cấu trúc phát triển muộn. Đó là lý do nhiều trẻ nhỏ, đặc biệt dưới 5 tuổi, có dấu hiệu lòng bàn chân phẳng khi đứng. Tuy nhiên, ngoài yếu tố sinh lý bình thường, còn nhiều nguyên nhân khác góp phần khiến trẻ gặp vấn đề kéo dài hoặc trở nên bệnh lý:
- Phát triển chưa hoàn thiện: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất ở trẻ nhỏ. Vòm chân chưa hình thành đầy đủ, dây chằng còn mềm mại, khiến lòng bàn chân tiếp xúc hoàn toàn với mặt đất khi đứng.
- Lỏng lẻo dây chằng (ligamentous laxity): Tình trạng dây chằng quá mềm khiến khung xương bàn chân không được nâng đỡ chắc chắn. Đây là nguyên nhân phổ biến ở trẻ em và có xu hướng cải thiện khi trẻ lớn lên.
- Yếu cơ nâng vòm: Các cơ chính như cơ chày sau đóng vai trò quan trọng trong việc tạo và duy trì vòm chân. Nếu các cơ này yếu, vòm chân dễ bị sụp xuống khi chịu lực.
- Trọng lượng cơ thể quá tải: Tăng cân nhanh hoặc béo phì gây áp lực lớn lên bàn chân, đặc biệt là vòm chân chưa vững chắc, làm tăng nguy cơ phát triển bàn chân bẹt.
- Yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình có bố mẹ hoặc người thân từng bị bàn chân bẹt, nguy cơ con cái gặp tình trạng tương tự sẽ cao hơn. Gen liên quan đến cấu trúc xương và dây chằng là nguyên nhân chính.
- Giày dép không phù hợp: Mang giày quá mềm, không hỗ trợ vòm chân, hoặc việc trẻ đi chân trần trên mặt phẳng trong thời gian dài đều có thể góp phần cản trở sự phát triển bình thường của vòm chân.
Vì sao trẻ có nhu cầu đặc biệt dễ gặp vấn đề về bàn chân?
Trẻ em thuộc nhóm có nhu cầu đặc biệt như tự kỷ, chậm phát triển trí tuệ, chậm nói hay ADHD thường gặp thêm rào cản liên quan đến phát triển vận động. Điều này làm tăng nguy cơ phát triển bàn chân bẹt, do những cơ chế sau:
- Trương lực cơ thấp (hypotonia): Nhiều trẻ tự kỷ hoặc chậm phát triển gặp tình trạng cơ bắp yếu và không đủ săn chắc. Điều này khiến bàn chân không được nâng đỡ hiệu quả và vòm chân dễ sụp.
- Rối loạn cảm giác: Một số trẻ không cảm nhận tốt cảm giác từ bàn chân (hypersensitivity hoặc hyposensitivity), khiến cách đứng và di chuyển không tối ưu cho việc phát triển cơ và cấu trúc xương bàn chân.
- Ít vận động thô: Trẻ có nhu cầu đặc biệt thường hạn chế tham gia các hoạt động thể chất tự phát như bò, chạy nhảy, leo trèo… Việc thiếu vận động làm chậm phát triển cơ bắp và khớp ở bàn chân.
- Chậm phối hợp vận động: Khó khăn trong việc điều khiển nhóm cơ liên quan khiến trẻ gặp khó khi duy trì vòm chân trong tư thế đứng hoặc di chuyển, dẫn tới tình trạng lòng bàn chân phẳng kéo dài hơn so với trẻ phát triển điển hình.
Những cơ chế này không chỉ làm tăng nguy cơ mà còn khiến tình trạng bàn chân bẹt trở nên khó cải thiện hơn nếu không có can thiệp sớm và phù hợp.
Vai trò của di truyền trong tình trạng bàn chân bẹt
Di truyền là yếu tố không thể bỏ qua khi nhắc đến nguyên nhân bàn chân bẹt, đặc biệt trong các trường hợp mang tính cấu trúc hoặc bẹt cứng. Nếu bố mẹ, ông bà mắc chứng này, nguy cơ trẻ gặp tình trạng tương tự sẽ cao hơn nhiều lần.
Bên cạnh đó, một số hội chứng di truyền ảnh hưởng đến mô liên kết cũng có thể gây ra hoặc góp phần làm nặng thêm bàn chân bẹt, chẳng hạn:
- Hội chứng Marfan: Ảnh hưởng đến cấu trúc mô liên kết, khiến dây chằng và khớp trở nên yếu và lỏng lẻo, dẫn tới vòm chân khó hình thành.
- Hội chứng Ehlers-Danlos: Tương tự, làm dây chằng mềm và dễ giãn, khiến bàn chân dễ bị bẹt.
Sự hiểu biết về yếu tố di truyền giúp phụ huynh và chuyên gia sớm nhận biết nguy cơ và có kế hoạch phòng ngừa hoặc can thiệp sớm hơn.
Ít vận động hoặc bỏ qua giai đoạn bò – có thật sự gây ảnh hưởng?
Các nghiên cứu và quan sát lâm sàng đều cho thấy rằng giai đoạn bò và các vận động thô đầu đời đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phát triển hệ cơ – xương toàn thân, bao gồm cả bàn chân. Khi trẻ không bò hoặc ít vận động, các hệ quả tiềm ẩn có thể bao gồm:
- Giảm kích thích cảm giác và vận động: Việc bò và vận động giúp trẻ làm quen với cảm giác từ bàn chân, giúp hệ thần kinh điều chỉnh các cơ và khớp hiệu quả hơn.
- Chậm phát triển cơ nâng vòm: Cơ bắp ở bàn chân và cổ chân cần được kích thích đều đặn để phát triển. Việc thiếu vận động khiến các cơ này yếu đi, dẫn đến vòm chân không phát triển hoặc dễ bị sụp.
- Giảm sự linh hoạt của khớp: Ít vận động cũng làm khớp bàn chân cứng và kém linh hoạt hơn, dễ gây tình trạng vòm chân thấp.
Vì vậy, khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động vận động từ sớm, đặc biệt trong giai đoạn bò và những năm đầu đời, là yếu tố then chốt giúp giảm nguy cơ bàn chân bẹt kéo dài hoặc trở thành bệnh lý. Nếu nghi ngờ trẻ có bàn chân bẹt bệnh lý, nên thăm khám bác sĩ chỉnh hình hoặc chuyên gia vật lý trị liệu để đánh giá cụ thể.
Kết luận
Việc hiểu rõ nguyên nhân và cơ chế gây ra bàn chân bẹt là nền tảng quan trọng giúp phụ huynh chủ động trong việc chăm sóc và can thiệp sớm cho trẻ. Bàn chân bẹt không chỉ ảnh hưởng tới thẩm mỹ hay dáng đi mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây đau nhức và rối loạn vận động khi trẻ lớn lên. Phát hiện sớm, lựa chọn giày dép phù hợp, khuyến khích vận động và tìm kiếm hỗ trợ từ chuyên gia là những bước quan trọng giúp cải thiện và phòng ngừa bàn chân bẹt một cách hiệu quả.
