Trẻ được chẩn đoán chậm phát triển ngôn ngữ khi trẻ có khả năng phát âm tốt các từ đơn lẻ nhưng chỉ có thể ghép được hai từ với nhau. Trong khi đó, trẻ chậm nói là trẻ có thể sử dụng từ hoặc cụm từ để diễn đạt, nhưng cách diễn đạt thường khó hiểu. Việc phân biệt rõ ràng giữa hai tình trạng này là rất quan trọng để có thể can thiệp trẻ chậm nói kịp thời và hiệu quả.
1. Quá Trình Phát Triển Ngôn Ngữ Bình Thường Ở Trẻ
Quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ diễn ra theo từng giai đoạn cụ thể, với các mốc quan trọng sau:
Giai đoạn 3 – 6 tháng:
- Trẻ bắt đầu chú ý nhìn vào người nói chuyện và quay đầu về phía có tiếng động.
- Trẻ có thể phân biệt được các âm thanh khác nhau phát ra từ các vị trí khác nhau.
- Trẻ bắt đầu phát ra các nguyên âm đơn giản như “a” và các từ đơn giản như “ba”, “bà”.
Giai đoạn 7 – 9 tháng:
- Trẻ thường xuyên lặp lại các âm tiết giống nhau.
- Trẻ bắt đầu sử dụng cử chỉ và hành động để thu hút sự chú ý của người khác.
Giai đoạn 9 – 12 tháng:
- Trẻ bắt đầu bập bẹ những âm thanh đầu tiên.
- Trẻ sử dụng cử chỉ đầu và cơ thể để thể hiện nhu cầu hoặc yêu cầu.
Giai đoạn 12 – 15 tháng:
- Trẻ có thể sử dụng được ít nhất 7 từ hoặc nhiều hơn.
- Trẻ thường dùng giọng nói và cử chỉ để yêu cầu đồ vật mong muốn.
- Trẻ bắt đầu bắt chước các từ mới và nói gần đúng các từ đơn.
Giai đoạn 15 – 18 tháng:
- Trẻ sử dụng được khoảng 20 từ hoặc hơn (chủ yếu là từ đơn).
- Khi được 18 tháng, trẻ bắt đầu ghép hai từ với nhau để tạo thành cụm từ có ý nghĩa.
- Trẻ bắt đầu hình thành trật tự câu và giảm dần việc sử dụng cử chỉ, thay vào đó dùng lời nói nhiều hơn để giao tiếp.
Giai đoạn 18 tháng – 2 tuổi:
- Trẻ biết khoảng 25 từ, có thể gọi tên người, chào hỏi, và từ chối.
Giai đoạn 2 – 3 tuổi:
- Trẻ nói rất nhiều, biết từ 50 đến 200 từ.
- Trẻ tự nói chuyện khi chơi và tạo ra các cụm từ có đầy đủ chủ ngữ và vị ngữ.
- Trẻ biết sử dụng câu đơn giản, đặt câu hỏi đơn giản và trả lời các câu hỏi như “cái gì?”, “ở đâu?”, “có/không?”.
Giai đoạn 3 – 4 tuổi:
- Trẻ nói được các câu phức tạp hơn, sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt.
- Trẻ bắt đầu kiểm soát được cường độ giọng nói và xây dựng ngữ điệu giống người lớn.
- Trẻ thường xuyên đặt các câu hỏi như “tại sao?”, “ở đâu?”, “cái gì?”.
2. Dấu Hiệu Trẻ Chậm Nói
Trẻ được xem là chậm nói nếu có các biểu hiện sau:
- 2 tuổi: Chỉ phát âm hoặc nói được vài từ đơn giản.
- 3 tuổi: Chưa trả lời được tên, tuổi của mình hoặc chưa nói được những câu ngắn.
- 4 tuổi: Chưa đặt được các câu hỏi như “Tại sao?”, “Ai đó?”, “Ở đâu?”. Số lượng câu nói ít hơn 8 câu.
- 5 tuổi: Chưa biết kể lại câu chuyện yêu thích hoặc nói về ước mơ trong tương lai với từ “sẽ”.
Ngoài ra, trẻ chậm nói còn có thể có các biểu hiện hành vi như:
- Không vui, nhút nhát, bám mẹ.
- Dễ cáu giận hoặc khóc lóc.
- Hay đánh bạn hoặc giành đồ chơi.
- Không chơi với ba mẹ hoặc các bạn.
3. Tầm Quan Trọng Của Can Thiệp Sớm
5 năm đầu đời, đặc biệt là 3 năm đầu, được coi là giai đoạn vàng để đánh giá, chẩn đoán và can thiệp sớm cho trẻ chậm nói. Nếu không được can thiệp kịp thời, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc bày tỏ ý kiến và cảm xúc, dẫn đến các hành vi không phù hợp như gây hấn, căng thẳng. Điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng kết bạn và học hỏi của trẻ.
4. Cách Hỗ Trợ Trẻ Chậm Nói
Để giúp trẻ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ, phụ huynh cần lưu ý các biện pháp sau:
Khuyến khích trẻ tập nói:
- Thường xuyên nói chuyện với trẻ, đọc sách cho trẻ nghe.
- Khuyến khích trẻ tập trung vào đồ vật hoặc sự việc đang diễn ra.
- Khen ngợi khi trẻ cố gắng nói, không ép buộc trẻ phải nói.
Tạo môi trường ngôn ngữ phong phú:
- Dạy trẻ những từ đơn giản, dễ hiểu.
- Sử dụng các tình huống hàng ngày để dạy trẻ nói.
- Tập cho trẻ nghe các âm thanh khác nhau và giao tiếp qua hình ảnh, cử chỉ.
Hạn chế thời gian xem TV:
- Kiểm soát thời gian và chương trình TV mà trẻ xem.
- Cùng xem và bình luận về các tình tiết, nhân vật trong phim để giúp trẻ xây dựng phản xạ ngôn ngữ.
Đưa trẻ đi khám chuyên khoa:
- Khi nhận thấy trẻ có dấu hiệu chậm nói, phụ huynh nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế chuyên khoa Nhi để được kiểm tra và can thiệp kịp thời.
5. Kết Luận
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu chậm nói và chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ là rất quan trọng. Can thiệp trẻ chậm nói sớm trong giai đoạn vàng (3 năm đầu đời) sẽ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện, tránh được những hạn chế trong giao tiếp và học tập sau này. Hy vọng bài viết này sẽ cung cấp thông tin hữu ích cho các bậc phụ huynh trong việc hỗ trợ con em mình phát triển ngôn ngữ một cách tốt nhất.
