Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý

Tăng động giảm chú ý (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất ở trẻ em, ảnh hưởng đến khả năng tập trung, kiểm soát hành vi và điều tiết cảm xúc. Việc nhận diện dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý từ sớm đóng vai trò then chốt trong việc đưa ra hướng can thiệp phù hợp, giúp trẻ phát triển tốt nhất cả ở nhà và trường học.

Vì sao cần sớm nhận biết dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý?

Theo các thống kê quốc tế, ADHD ảnh hưởng đến khoảng 5–7% trẻ em trên toàn thế giới, và có thể tiếp tục đến tuổi trưởng thành nếu không được hỗ trợ đúng cách. Tại Việt Nam, nhiều trẻ mắc tăng động giảm chú ý không được phát hiện sớm, dẫn đến khó khăn kéo dài trong học tập, mối quan hệ xã hội và hành vi.

Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý thường bị nhầm với “nghịch ngợm”, “hiếu động”, “bướng bỉnh”, khiến phụ huynh và giáo viên trì hoãn việc tìm kiếm đánh giá chuyên sâu. Sự hiểu biết đúng đắn sẽ giúp người lớn chuyển từ “trách mắng” sang “hỗ trợ đúng cách”.

1. Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý gồm những nhóm nào?

Tăng động giảm chú ý được chia thành 3 nhóm chính theo phân loại của DSM-5 (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ):

🔹 A. Dấu hiệu của giảm chú ý (Inattention):

• Dễ sao nhãng bởi âm thanh, hình ảnh xung quanh, dù nhỏ.

• Khó duy trì sự chú ý trong hoạt động học tập, trò chơi hay giao tiếp.

• Không chú ý chi tiết, thường mắc lỗi cẩu thả trong bài tập, vẽ tranh, hoặc sinh hoạt.

• Có vẻ như không lắng nghe khi được gọi hoặc nói chuyện.

• Không tuân theo hướng dẫn đầy đủ, hay bỏ dở nhiệm vụ.

• Khó tổ chức hoạt động, thường mất đồ, quên mang theo dụng cụ học tập.

• Tránh hoặc không thích các hoạt động cần duy trì chú ý kéo dài (như đọc sách, làm bài).

• Dễ quên việc cần làm hằng ngày, kể cả những việc quen thuộc.

🔹 B. Dấu hiệu của tăng động (Hyperactivity):

• Luôn cựa quậy tay chân, không ngồi yên tại chỗ dù được yêu cầu.

• Hay rời khỏi ghế trong tình huống cần ngồi yên (lớp học, bàn ăn).

• Chạy nhảy, leo trèo liên tục, không đúng tình huống.

• Nói nhiều, huyên thuyên, đôi khi chen ngang người khác.

• Không biết chờ đợi đến lượt mình, ngắt lời, trả lời khi chưa hỏi hết câu.

🔹 C. Dấu hiệu bốc đồng (xung động) (Impulsivity):

• Hành động không suy nghĩ hậu quả, dễ xảy ra tai nạn.

• Ngắt lời, cắt ngang cuộc trò chuyện hoặc trò chơi của người khác.

• Đưa ra quyết định vội vàng, không lường trước tình huống.

• Gặp khó khăn trong việc chờ đợi đến lượt trong nhóm hoặc trong lớp.

⚠️ Những dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý này cần được quan sát và chẩn đoán khi xảy ra thường xuyên và kéo dài ít nhất 6 tháng, ảnh hưởng rõ rệt đến chức năng học tập, xã hội, gia đình.

2. Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý theo từng độ tuổi

Các biểu hiện của ADHD thay đổi theo độ tuổi. Nhận diện kịp thời giúp can thiệp phù hợp từng giai đoạn phát triển.

🔸 Từ 3 – 5 tuổi:

• Khó ngồi yên khi ăn, khi đọc truyện.

• Luôn chạy nhảy, leo trèo trong nhà, kể cả lúc đang xem TV.

• Không tuân thủ chỉ dẫn đơn giản, dễ bị phân tâm.

• Nói liên tục, chuyển hoạt động liên tục không nghỉ.

• Dễ nổi nóng, khó kiểm soát hành vi khi không được đáp ứng ngay.

🔸 Từ 6 – 9 tuổi (giai đoạn đi học tiểu học):

• Không thể tập trung học bài quá vài phút.

• Thường mất đồ dùng học tập (bút, vở, sách).

• Làm bài vội vàng, cẩu thả, hay bỏ sót bước.

• Ngồi học nhưng mắt và tay chân luôn hoạt động.

• Bị giáo viên than phiền về việc nói chuyện trong lớp, không nghe lời.

• Có thể làm phiền bạn học, ngắt lời hoặc gây xung đột do bốc đồng.

🔸 Từ 10 tuổi trở lên:

• Tăng nhận thức nhưng vẫn khó kiểm soát chú ý và hành vi.

• Cảm thấy bồn chồn, lo lắng, không yên.

• Trì hoãn nhiệm vụ, lơ là trong việc học.

• Gặp khó khăn trong quản lý thời gian và sắp xếp công việc.

• Tự ti, dễ cáu giận, có thể phát triển thêm các vấn đề cảm xúc (trầm cảm, lo âu…).

3. Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý khác gì với trẻ hiếu động bình thường?

Trẻ bình thường cũng có lúc nghịch ngợm, khó tập trung – điều này không có nghĩa là trẻ mắc ADHD. Việc phân biệt đúng giúp tránh gắn “nhãn rối loạn” sai và kịp thời hỗ trợ trẻ thật sự gặp khó khăn.

4. Khi nào cần đánh giá và can thiệp cho trẻ tăng động giảm chú ý?

Không phải cứ nghịch ngợm là tăng động. Nhưng nếu dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý ảnh hưởng đến học tập, mối quan hệ và sinh hoạt, cần đưa trẻ đi đánh giá bởi chuyên gia phát triển hoặc tâm lý học đường.

📌 Khi nào cần đánh giá chuyên sâu?

• Khi trẻ liên tục bị phàn nàn tại lớp vì mất trật tự, không tập trung, làm ảnh hưởng đến người khác.

• Khi trẻ có thành tích học tập giảm, dù có trí thông minh bình thường.

• Khi trẻ thường xuyên gặp xung đột với bạn bè hoặc người lớn.

• Khi phụ huynh cảm thấy “không thể kiểm soát nổi con” hoặc cảm thấy kiệt sức vì hành vi của trẻ.

📌 Các công cụ đánh giá ADHD:

• Thang đo hành vi ADHD (Vanderbilt, Conners…).

• Quan sát hành vi tại lớp và ở nhà.

• Phỏng vấn phụ huynh, giáo viên, kết hợp với đánh giá tâm lý phát triển.

📌 Hướng can thiệp hiệu quả:

• Giáo dục hành vi: Xây dựng hệ thống phần thưởng, củng cố tích cực.

• Huấn luyện kỹ năng điều tiết cảm xúc – chú ý.

• Hỗ trợ học tập cá nhân hóa: giảm tải nhiệm vụ, chia nhỏ yêu cầu.

• Hướng dẫn cha mẹ đồng hành: cách đặt giới hạn, khen – phạt đúng lúc.

• Can thiệp y tế (nếu cần thiết): dưới hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa thần kinh/trẻ em.

Tổng kết: Dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý không nên bị bỏ qua

ADHD không phải là “lỗi của cha mẹ”, cũng không phải sự “ngỗ nghịch” của trẻ. Đó là một rối loạn phát triển thần kinh có thật và có thể được can thiệp rất hiệu quả nếu nhận diện sớm.

Nếu bạn nhận thấy những dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý lặp đi lặp lại, ảnh hưởng đến sinh hoạt, học tập, quan hệ xã hội – đừng trì hoãn việc đánh giá. Sự đồng hành sớm và đúng hướng sẽ giúp trẻ phát huy tiềm năng, xây dựng sự tự tin và thích nghi tốt hơn với cuộc sống.